تقسیم بندی آرچ وایر - سطح مقطع - آلیاژ-قوس فکی-توالی قرار دادن آرچ وایر

تقسیم‌بندی آرچ وایر

الف) تقسیم‌بندی بر اساس سطح مقطع

1- دایره‌ای (round)

2- مربعی (square)

3- مستطیلی (rectangular)

شکل 116-1: وایر با مقطع گرد، مربعی و مستطیلی

سایز سطح مقطع آرچ وایر‌ها به صورت‌های زیر بیان می‌شود:

دایره‌ای

: مقطع سیم به صورت دایره بوده و قطر دایره بیان می‌شود مثلاً: .0.012, 0.014, 0.015, 0.016

اعداد فوق نشان دهنده قطر آرچ وایر round بر مبنای هزارم اینچ می‌باشد. مثلاً سیم 0.016 قطری برابر با 16 هزارم اینچ دارد. برای تبدیل اینچ به میلی‌متر می‌توانید قطر آرچ‌وایر را به چهار تقسیم و بجای هزارم، دهم بگویید، به طور مثال آرچ‌وایر 0.016 معادل 0.4 (چهار دهم) میلی‌متر است.

مربعی

: طول و عرض سیم با هم برابر است مثلاً 0.016x0.016

مستطیلی

: طول و عرض سیم با هم برابر نیست مثلاً 0.019x0.025

در MBT، سیم‌های مربعی کاربردی ندارد و بیشتر از سیم 0.012 و 0.016 روند و 0.019x0.025 مستطیلی استفاده می‌شود.

ب) تقسیم‌بندی بر اساس آلیاژ سیم

آلیاژهای مختلفی (شکل 117-1) در آرچ‌وایرها به کار می‌رود که مهمترین آن عبارتند از:

1-استیل (Steel)

2- نیکل تیتانیوم (Ni-Ti)

3- بتا- تایتانیوم (B-Ti)

شکل 117-1: ضریب سختی آلیاژهای مختلف در ارتودنسی (ازصفر تا ده)

ب-1)

سیم‌های استیل

جنس این سیم‌ها Stainless Steel می‌باشد و با توجه به کارخانه سازنده، میزان سختی آن مختلف است. شکل 117-1 نشاندهنده میزان سختی آلیاژهای مختلف را نشان می‌دهد. سیم‌های استیل تقریباً سختی بسیار زیادی دارند و جهت اصلاح دیپ‌بایت و بستن فضا بسیار مناسب می‌باشند اما برای اصلاح نامرتبی دندان‌ها با توجه به اینکه فنریت کمی دارند خیلی مناسب نمی‌باشند.

در سیستم MBT، از سیم استیل با قطر 0.019x0.025 یا 0.020 استفاده می‌شود.

سیم‌های استیل مستطیلی دارای دو عدد هوک هستند (شکل 118-1). این هوک‌ها قطعه‌ای سیم برنجی به ضخامت شش دهم میلی‌متر است. قبل از جا گذاشتن آرچ‌وایر بایستی سیم برنجی را از وسط به سمت مزیال خم ‌کنیم. فاصله هوک‌ها در سیم 0.019*0.025 استیل متنوع است و بین 22 الی44 میلی‌متر می‌باشد. پرمصرف‌ترین آن شامل:

36-38mm در فک بالا و 26-28mm در فک پایین می‌باشد.

شکل 118-1: دو عدد هوک برنجی برروی سیم‌های استیل لحیم شده است. سیم پهن‌تر برای فک بالا و سیم باریک‌تر برای فک پائین است.

این آرچ وایر را به خاطر وجود هوک، Posted می‌گویند (posted arch wire). بعد از درگیر کردن آرچ وایر در براکت‌ها، باید هوک‌ها بین براکت دندان لترال و کانین قرار گیرند. ترجیحاً به براکت لترال تماس پیدا کند بهتر است (شکل 119-1).

شکل 119-1: بهتر است هوک به دیستال براکت لترال بچسبد تا مانع ایجاد فضا بین انسیزورها گردد.

می‌توانید از هوک‌های پیش ساخته به نام Crimpable Hook (شکل 120-1) استفاده کنید تا سیم‌های بتاتایتانیوم و استیلی که هوک ندارند را هوک دار نمائید. این هوک‌ها Crimpable هستند یعنی یک شیار دارند. ابتدا هوک را بر روی سیم قرار می‌دهید بعد با پلایر مخصوص خودش آن را فشار می‌دهید تا درگیر سیم بشود، بعد به آن اعمال نیرو می‌کنید. بدین صورت در هر کجای سیم که مایل باشید می‌توانید هوک درست کنید.

شکل 120-1: Crimpable Hook

در زمان قدیم فقط سیم‌های استیل وجود داشت. به خاطر انعطاف‌پذیری کم آن‌ها در اول کار از قطرهای کم سیم استیل استفاده می‌کردند مانند 0.014 اما در بعضی بیماران (به‌خاطر نامرتبی زیاد دندان) سیم 0.014 درون شیار براکت‌ها جا نمی‌رفت و یا اگر هم درگیر می‌شد به‌خاطر اعمال نیروی زیاد باعث درد شدید می‌شد به همین جهت سیم‌های چند رشته‌ای (افشان) (multistrand) درست کردند (شکل 121-1) که نوع سه رشته‌ای آن را twisted نام نهادند (شکل 122-1). به خاطر چند رشته‌ای بودن این سیم‌ها انعطاف پذیری آن‌ها بیشتر شد به نحوی که در ابتدا سیم 0.015 و 0.0175 چند رشته‌ای و بعد 0.014 استیل تک رشته‌ای می‌گذاشتند (0.0175 چند رشته‌ای از 0.014 تک رشته‌ای انعطاف پذیرتر است).

بعضی دندانپزشکان در حال حاضر از سیم 0.015 Twisted به‌عنوان نگهدارنده ثابت در انتهای درمان استفاده می‌کنند و کاربرد دیگری ندارند (شکل 123-1).

در ارتودنسی هیچ‌وقت از سیم 0.022 استفاده نمی‌شود، چون حداکثر پهنای شیار براکت 0.022 است و قرار دادن این سیم باعث افزایش بسیار زیاد اصطکاک و عدم حرکت دندان می‌شود.

به خاطر محدودیت انعطاف‌پذیری سیم‌های استیل سیم‌های نیکل تایتانیوم (NiTi) به بازار عرضه شد.

شکل 121-1: سیم چند رشته (افشان) برای ایجاد انعطاف پذیری بیشتر

شکل 122-1: پر مصرف‌ترین نوع سیم افشان سیم سه رشته‌ای به نام twisted است. امروزه بیشتر برای نگهدارنده ثابت در انتهای درمان استفاده می‌شود.

شکل 123-1: سیم سه رشته‌ای twisted

ب-2)

سیم‌های نیکل تایتانیوم (NiTi)

سیم‌های نیکل تایتانیوم سه نوع می‌باشند:

کلاسیک (Classic)

اولین مدل ارائه شده نوع NiTi بود و تقریباً سه برابر سیم‌های استیل انعطاف‌پذیر است.

سوپر الاستیک (Super Elastic یا SE)

انعطاف پذیری این سیم‌ها دو برابر سیم‌های کلاسیک و شش برابر سیم‌های استیل است.

حرارتی یا Thermal

با اضافه نمودن آلیاژ مس به سیم‌های سوپرالاستیک خاصیتی جدید در سیم‌ها دیدند که در مقابل سرما و گرما عکس‌العمل مختلفی از خود نشان می‌داد به همین خاطر بعضی از کارخانه‌ها به این سیم نام Cupper NiTi نهادند.

انعطاف پذیری آن‌ها به خاطر مقادیر کم مس به میزان بسیار جزیی نسبت به Super Elastic کمتر است.

اگر این سیم‌ها را سرد کنید بسیار نرم می‌شوند و به مرور زمان که به گرمای 35 درجه دهان برسند به حالت پیش‌ساخته کارخانه برمی‌گردند.

وقتی به خاطر کرادینگ زیاد، آرچ‌وایر حرارتی درون براکت‌ها نرود می‌توانید یک قطعه یخ روی آن بگذارید یا از وسیله مخصوص آن مانند (شکل 124-1) استفاده کنید. در این حالت آرچ‌وایر بسیار نرم می‌شود و راحت درگیر براکت می‌شود. این سیم‌ها، وقتی در حرارت 35 درجه دهان قرار می‌گیرند به مرور زمان صاف می‌شوند و باعث مرتب شدن دندان‌ها می‌گردند، لذا آن‌ها را سیم حرارتی نامیدند.

حرارت فعال شدن این سیم‌ها در کارخانه‌های مختلف خیلی فرق می‌کند به نحوی که در بعضی از مدل‌های نامرغوب در حرارت 40 درجه سانتیگراد به بالا فعال می‌شوند، لذا در حفره دهان فقط در زمانی که بیمار غذا یا نوشیدنی گرم مصرف می‌کند به این حرارت می‌رسیم و در مابقی زمان‌ها سیم حرارتی خاصیت چندانی ندارد.

سیم حرارتی نسبت به سوپرالاستیک یک مزیت و یک عیب دارد. مزیت آن این است که وقتی درون براکت به سختی برود می‌توانید یک قطعه یخ روی آن بگذارید تا راحت‌تر جا برود. عیب آن این است که سیم حرارتی با قطرهای کوچک در کرادینگ‌های شدید بعد از مدتی دفرمه می‌شود (تغییر شکل می‌دهد) ولی سیم‌های سوپرالاستیک کمتر تغییر شکل می‌دهند تا دندان‌ها کاملاً مرتب بشوند.

شکل 124-1: وسیله‌ای که آب را درون خود نگه می‌دارد و بعد از یخ زدن برای جا زدن سیم‌های حرارتی استفاده می‌شود.

تهیه قلم یخ

ب-3)

سیم‌های B-Ti (بتاتایتانیوم)

از لحاظ خاصیت فنری، مابین سیم‌ها NiTi و استیل هستند. کاربرد این آلیاژ مثلاً در آرچ‌وایرهای اینتروژن دکتر Nanda دیده می‌شود. اخیراً با متداول شدن براکت‌های سلف لیگیتینگ، جهت ملایم نمودن سیستم نیرو باید بجای سیم استیل از سیم بتاتایتانیوم استفاده شود. چون قابلیت لحیم پذیری نیز ندارند، در مواردی که نیاز به هوک دارید (موارد کشیدنی) می‌توانید از هوک‌های کریمپبل استفاده کنید.

ج) تقسیم‌بندی بر اساس فرم قوس فکی

از لحاظ فرم قوس فکی شکل‌های بسیار زیادی از آرچ‌وایرها را می‌بینیم ولی چهار شکل زیر بسیار متداول هستند (شکل 125-1):

1) مثلثی (taper)

2) بیضی (ovoid)

3)مربعی (square)

4)پهن (expanded)

شکل 125-1: فرم‌های مختلف آرچ وایر که در ناحیه بین کانین و بین مولری با هم اختلاف دارند.

تفاوت سه فرم‌ اول در عرض بین کانینی آن‌ها می‌باشد. عرض بین مولری آن‌ها به غیر از فرم expanded تقریباً برابر است. عرض بین کانینی بیماران در انتهای درمان ارتودنسی نباید از عرض بین کانینی در ابتدای درمان بیشتر شود در غیر این صورت درمان‌های ارتودنسی ثبات نخواهد داشت. به همین دلیل متناسب با قوس فکی هر بیمار، آرچ وایر مناسب برای وی انتخاب می‌شود البته فرم مربعی آرچ وایر در نژاد ایرانی کاربردی ندارد و بیشتر بین سیاه پوستان آمریکا و نژاد زردپوستان آسیایی کاربرد دارد.

البته تکنیک‌هایی به بازار ارائه شده که باعث تکامل زائده آلوئلی می‌شوند، لذا دراین تکنیک‌ها می‌توان عرض بین کانین را کمی زیاد و حتی قدامی‌های پائین را به مقدار جزیی پروترود نمود و ثبات هم داشته باشد که البته از حوصله این کتاب خارج است.

قبل از تکنیک MBT، معروف‌ترین تکنیک متعلق به آقای Roth بود. اکلوژن فانکشنال یکی از مهم‌ترین مباحث تئوری ایشان بود که هنوز هم بسیار مفید می‌باشد. آقای Roth معتقد بود که برای رسیدن به یک اکلوژن فانکشنال ایده‌آل می‌بایستی فرم قوس فکی را پهن کنیم تا در حرکات طرفی(lateral excursion) تداخلی رخ ندهد؛ لذا از فرم مربعی (square) قوس فکی استفاده زیادی نمود.

بعد از مدتی به خاطر افزایش عرض بین کانینی، برگشت (relapse) ناهنجاری زیاد شد، لذا در MBT برای کاهش برگشت از فرم‌های مختلف آرچ‌وایر استفاده می‌کنند.

فرم‌های متنوع شرکت‌های مختلف نام‌های گوناگون دارد. اگر از شرکت‌های مختلف سیم تهیه می‌کنید حتماً کاتالوگ آن را ببینید و فرم آرچ‌وایر را مشخص کنید. ترجیحاً به هنگام خرید و انتخاب آرچ‌وایر از یک کارخانه انتخاب کنید.

عرض بین کانین و بین مولری آرچ‌وایر‌های فک بالا 3mm بیشتر از آرچ‌وایرهای فک پایین است (شکل 126-1) تا اورجت تشکیل شود. نقطه میدلاین بر روی آرچ‌وایرها با لیزر مشخص شده تا پاک نشود (قدیم با جوهر بود و بعد از مدت بسیار کوتاهی پاک می‌شد).

در ارتودنسی با براکت‌های سلف لیگیتینگ از فرم expanded استفاده می‌شود که در ناحیه مولری 7mm پهن‌تر از فرم‌های دیگر است تا باعث upright شدن دندان‌های خلفی و ایجاد فضا شود. چون برای هر دو فک از یک سیم استفاده می‌کنند، لذا سیم یونیورسال هم به آن‌ها می‌گویند.

شکل 126-1: عریض بودن آرچ‌وایر بالا نسبت به پایین جهت ساختن اورجت

توالی قرار دادن آرچ‌وایرها

به صورت روتین در ابتدای کار از سیمی به قطر 0.012 سوپرالاستیک استفاده می‌کنیم تا به خاطر انعطاف پذیری بسیار بالای آن، بیمار احساس راحتی بیشتری داشته باشد و نیروی سیم هم بسیار ملایم و عوارض آن به حداقل برسد.

این سیم تا زمانی که کرادینگ وجود دارد می‌ماند. شاید بیمار غیرکشیدنی باشد پس برای فک پایین با استریپ و برای فک بالا با پروترود کردن دندان‌های قدامی فضا ایجاد کنید تا دندان‌ها مرتب شوند ولی اگر بیمار کشیدنی است باید با دیستاله کردن کانین‌ها برای انسیزورها فضا ایجاد کنید تا مرتب بشوند.

بعد از مرتب شدن نسبی قدامی‌ها سیم 0.016 حرارتی قرار می‌دهیم.

ماه بعد یک سیم 0.012 سوپرالاستیک روی همین 0.016 حرارتی می‌گذارید و دو سیمه می‌شود. این کار در درمان روتیشن‌ها مخصوصاً در سیستم سلف لیگیتینگ بسیار کارایی دارد.

ماه بعد از آن سیم شانزده در بیست و پنج حرارتی می‌گذاریم تا شیار براکت‌ها را مرتب‌تر نماید و بعد از 6 هفته می‌توانیم سیم سیم شانزده در بیست و پنج استیل یا بتاتایتانیوم را قرار دهیم. این سیم تا انتهای درمان می‌ماند تا فضا بسته و به اکلوژن کلاس یک کانینی برسیم.

در ضمن می‌توانید برای راحتی کار لبه‌های سیم‌های مستطیلی را قبل از قرار دادن در دهان بیمار با فرز پخ کنید تا در هنگام قراردادن و خارج کردن از دهان آسان باشد (شکل 127-1).

دقت کنید که تهیه فرم‌های مختلف سیم 0.012 سوپرالاستیک ضرورتی ندارد چون نیروی آن از نیروی سیستم عضلاتی کمتر است و نمی‌تواند عرض بین کانین را زیاد کند اما سیم‌های بعدی می‌توانند عرض بین کانین را تغییر دهند لذا باید از فرم‌های مختلف آن متناسب با فرم قوس فکی بیمارتان استفاده کنید.

شکل 127-1: بهتر است انتهای سیم‌های مستطیلی را با فرز پخ کنید تا راحت درون مولر قرار گیرد.